XEMBULU CUENDA RA NDICAHA TSIHIN RA CUÑEXU
Cuñí yu catyi yu tsihin ndo xembulu ra cuñexu tsihin ra ndicaha. Tyin ra ndicaha tsicoo̱ ra. Tan iyó intuhun ra ñuu ñayɨvɨ, tatsi̱ ra tyehe peruu.Tan ra ndicaha cuahán ra cuahan xeehe ra tsatsi ra tsa cuví peruu rayɨɨ can. Tan ra cuñexu can nyaá ra nyehé ra tsa jahá ra cuenda. Tan juvin maa ra cuahán tsatsí tucu ra tsa cuví peruu can. Tan tyaa̱ ra cuatyi tsi ra ndicaha can.
Tan ican cuví nu cuahán ra jatsii peruu cua nyehe ra nu caá tyehe peruu ra. Tan tsaa̱ra nyehe̱ra tyin tsatsi̱ quɨtɨ tyehe peruu ra. Tan ican cuví nu ñihi̱ ra jatsii peruu can cuhva javaha̱ra tsa cuví nacumi. Tan tyaa̱ra nu tyehe peruu ra, tan nyaá tsa cuví nacumi can nu tyehe peruu. Tan ican tsaha̱n ra ndicaha can. Tan catyí ra ndicaha can:
¿Nácuvi nyaá tucu tsa nyaá can? Yuhu cañi yu yacan
―catyí ra ndicaha, quee̱ra cuahán ra.
Cañi̱ ra intuhun ndaha ra cuvi tan tɨɨn tsi nacumi can. Cañi nyico ra inga ndaha ra. Tɨɨ̱n ndɨhɨ inga ndaha ra. Tsañi̱ ihñi ra, cuñí maa ra. Tɨɨ̱n ndɨhɨ tsaha ra. Ican ndoo̱ ñi ra ndicaha nyaá ra.
Tan ican tyin tsaa̱ ra tsa jatsii peruu. Tan ican cuví nu nyehe̱ra nyaá ra ndicaha. Tacan tan cañi̱ xaan ra jatsii peruu can tsi ra ndicaha. Yaha xaan cuvi̱ ra tsa uhvi. Tan ra cuñexu nduve ca ra; tsa cuahán ra. Tacan ñi quitsaha̱caahán ndaahvi ra ndicaha tsihin ra tsa jatsii peruu can tyin ñavin ra tsatsi̱ peruu can. Tan cuví xaan ra tsa uhvi, catyí ra.
Tan ican nyehe̱ ndaahvi ra tsa jatsii peruu can tsi ra. Quee̱ ra, cuahán ra.
―Cuahán nyico ra ndicaha can, tan cacu̱ ra. Tan ican tyin cuahán ra cuñexu can. Tsa nyií nyico ra cuñexu can nu tundoco, tsatsí ra ndoco. Tan ican tsaa̱ ra ndicaha. Tan catyí ra tsihin ra cuñexu:
―¿Náa icá xaan un nyaá un?, yooho cuví tsehe. Junvin un jacuvi̱ un tsi yu nañi. Cañi̱ xaan ra tsi yuhu tsa catyi yooho.
―¿A yooho, ixto? Nduve tsa cuví. Tu cuñí un catsi un ndoco, iyó cuaha ndoco ihya ―catyí ra cuñexu tsihin ra ndicaha.
―Cuñí yu ―catyí ra.
Tan quihi̱n ra cuñexu can ndoco yɨhɨ. Tan cava̱nuu ra ndaha cuaan tsi tsata ndoco can. Tan ndica̱ ndicaha can yuhu ra. Tan cañi̱ ra cuñexu can ndoco yuhu ra ndicaha. Tsicu̱n ndoco can jucun ra ndicaha can; tsicó tuvi ra canyií ra nu ñuhu. Ican nuu̱ nyico ra cuñexu cuahán ra. Tan ican ndoo̱ ra ndicaha canyii ra nu ñuhu can.
Tan cuahán nyico ra cuñexu can. Tsaa̱ra iin ni canyií yuu cahnu xaan. Tan ican nyaá ra cuñexu can. Catyí ra tyin yuu nyisó ra, catyí ra. Ican nyaá ra tan tsaa̱nyico ra ndicaha can.
―Vityin yooho cuñexu, vityin cua catsi yu tsi un vityin ihya. Junvin un cañi̱ ndoco tsitsi yuhu yu nañi. Tsa juhva cuii ca tan cúvi yu ―catyí ra ndicaha can.
―¿Aan náa, ixto?, yuu ndaca tsaha ñuhu ñayɨvɨ nyisó yu nyaá yu ihya ―catyí ra cuñexu can tsihin ra ndiacaha. Tsinú xaan nyico iñi ra ndicaha can.
―¿Aan ndaca tsaha ñuhu ñayɨvɨ nyisó un? ―catyí ra ndicaha can.
―Junvin. Tu cuñí un cunyaa un, na̱ha, ja̱tyinyee juhva tsi yuhu ihya. Cu̱nyaa un cu̱iso un juhva ndaca tsaha ñuhu ñayɨvɨ ihya. Tan cuahán yu cua nanducu yu tsa catsi yo.
Tsisocó xaan yu ―catyí ra cuñexu can, cuahán ra. Ican tsinyaa̱ra ndicaha nyisó nditsa cuii ra yuu can. Ñihi xaan nyaá naa ra yuu can.
Tsa iyó hora cuahan ra cuñexu, nduve maa ra tsaa. Tan quitsaha̱ catyí ra ndicaha tsicá iñi ra nyaá ra:
―¿Nacaa? ¿A cahñi tsi ihya tsi yo tu cunu yo jatsiyo yo tsi yo? Cañi xaan cua ndava yo ―catyí ra ndicaha nyaá ra.
Tsa nducu ra cuhva jaxiin ra tyuvaa tsata ra nu nyaá naa yuu can nyehe̱ ra tyin ña canda̱ yuu can, canyii tsi. Quitsaha̱ quitsi̱ iñi ra ndava ra nda ndacan. Tsicá xaan ndava̱ ra cuñi ra. Tsa nyehe̱ra ña canda̱ maa yuu canyii can. Náa tsa nduva yuu nyaá ñihi maa. Quitsaha̱ catyí nyico ra ndicaha cuahán ra:
―Vityin nditsa coto vaha ra cuñexu tsi yo tyin cua catsi nditsa cuii yo tsi ra vityin. Tsa cuaha xaan tsa jacuvi̱ ra tsi yo. Vityin Co̱hon!; cua nanducu yo tsi ra ―catyí ra ndicaha, cuahán ra.
Ican tyin nañihi̱ nyico ra tsi ra cuñexu can. Nyií xeehe ra iin tsitsi itya. Nyií ra cuñexu can.
―Aan vityin, yooho cuñexu, vityin cua catsi yu tsi un vityin ihya. Yaha xaan nyiso̱ yu yuu. Cahnu xaan can. Ña cunyee̱ ca yu nyaá yu tsata yuu can nañi ―catyí ra ndicaha can tsihin ra cuñexu can. Nyií ra tsitsi itya nyaá xeehe ra.
―¿Náa run, ixto? Ihya nyaá yu tyin nyaá xeehe yu tyin cuaha xaan andaru vatsí cua cahñi ra tsi yo tu nyehe ra tsi yo. Yacan nyaá xeehe yu ―catyí ra cuñexu can tsihin ra ndicaha.
―Tan ican tyin ¿aan nditsa tsa caahán un? ―catyí ra ndicaha tsihin ra cuñexu.
―Nditsa yuhu. Cu̱nyaa ndɨhɨ ihya. Cu̱nyaa un ihya tyin vihi ca yooho tyin nyitsin xaan cunyaá yooho tyin cahnu xaan un. Nditsin xaan cuahán un. Yuhu cuahán jihna yuhu ityi nuu ican. Yuhu ña nditsin tsicá yu tyin luhlu yu. Tyin Cahnu yooho ihya ñi cu̱nyaa un ―catyí ra cuñexu tsihin ra ndicaha.
Tsinu̱ nyico iñi ra ndicaha tsinyaa̱ ra ican. Tan ican tsinyaa̱ nyico ra ndicaha. Tsa cuahán ra cuñexu can tyaa̱ra ñuhu nu nyií ra ndicaha can tsitsi itya. Nɨɨ canduvi tyaa̱ ra cuñexu ñuhu̱. Quitsaha̱ cahndɨ. Jayuhvi̱ tsi tsi ra tyin ñihi xaan caahndɨ tsi. Cahma tacan ña cayú ñuhu̱ cuahán nu nyií ra ndicaha. Tsaha nyehé ra ndicaha tyin ñuhu̱ cuví ican, tsaha tsinú xaan ra, nducú ra nu quita ra. Cuñí ra tsa quita ra. Cañi xaan ndava̱ ra cuñí ra tsa quita ra coto tɨɨn ndɨhɨ ñuhu̱ ixi ra, ndɨhɨ cuii ra cayú. Vityin nditsa coto vaha ra cuñexu tsi ra.
―Cua catsi nditsa cuii yo tsi ra vityin ―catyí ra ndicaha can―. Coto vaha ra tyin tsa cua catsi yo tsi ra ―catyí ra ndicaha cuahán ra.
Tan ican tyin cuahán ra. Ña nañihi̱ ra. Ña nañihi maa ra; quitsaha̱ nandoó ra. Ra cuñexu tsa cuahan ra tyin ra cuñexu nyityi xaan ra cuhva icá ra. Yacan cuví tsa tyin ra ndicaha ican nandoo̱ maa ra tsihin tucuiihya iñi. Ña ñihi̱ ra nacaa javaha ra tsi ra. Tsa yaha xaan cuví ra ndicaha tsa uhvi.
Tacan cuví nu cuahán xemhulu cuenda ra ndicaha tsihin ra cuñexu.
