Cu̱tuhva Tsa Caahán Vaha

CUHVA CAHVÍ YO TSA CAAHÁN VAHA Libru ihya tsinu̱ tsi tsa cuenta nyɨvɨ tsa caahán vaha, ñi tsa tsa tsitó cahví tsihin sahan tan cuñí ñi cutuhvá ñi cuhva cahví ñi tan cuhva cua tyaa ñi tsa caahán vaha. Lección tsa jihna cuii ñi janahá can tsi yo tsihin tsa cuví alfabeto tsa caahán vaha tan inducu ñi caahán yo can tsihin sahan. Tan nuu lección tsinu uvi tan ɨɨn, janahá can cuhva nacaa cutuñi iñi yo tuhun tsa nasama luxu tsihin ndusu ñi can. Tan nandɨhɨ ca maa lección can janahá can letra tsa tsaha ndusu tuhun tsa nduve tahan can iyó tsihin sahan.  Tsa yatyin nandɨhɨ maa lección can tan nyiso tsi iin cuhva tumaa natuhun sɨɨ yo, iin ra caahán vaha tyaa̱ itsi. Tan ihya tsaha tsi iin cuhva ña yɨɨ cahvi yo tsa caahán vaha. Tan vatsi ndɨhɨ tucu cuhva nacuaha yo tyaa yo nuu tsi.    Lección iin  Alfabeto Tsihin Tsa Caahán Vaha
Cuaha ca letra nuu alfabeto tsihin tsa caahán vaha tsihin yuhu ñuu Yoho Cuaha inducu ñi cuví can tsihin sahan tan inducu ñi caahán yo can. Nye̱he jihna maa un cuhva ihya: 
a añima corazón
c cava peña
e vee pesado
i ina perro
j jiñi cabeza
l licu perico
m miñi lago
n nuñi maíz
ñ ñuu pueblo
o oco veinte
p pali murciélago
q quiñi feo
r nuu ra su cara de él
s saa pájaro
t tumi pluma
u uñi tres
v vitu tabla
y yata coa

 

Tahan ñi tsihin sahan tacan tucu ñi tsihin tsa caahán vaha vatsí cuhva nacatsi tahan letra nd  tan mb , tumaa tsihin tuhun cuando tan cambio. Maa tyin, tsihin tsa caahán vaha cuhva nacatsi tahan tuhun ihya yɨhɨ tsaha vatsi can nu quitsaha tuhun tsihin tsa caahán vaha.   

Iin cuhva ñi: 

 nducu leña mbee cabra
ndoo caña tyombo tambor
ndava duro tambu tinaco

                     

Tsihin tsa caahán vaha maa ñi maa ityi nuu letra n cuahan letra d

Tsihin tsa caahán vaha cuahan tuhun tsinyaa̱ tsihin uvi taahan vocal. Tumaa iin cuhva ihya: 

peruu sandía caa cubeta
ndicoo lagartija soo cáscara

Ca̱hvi ihya:

Iyó itu ra Linu nda yucu savi.  Ta cuñí ra cucutu yo itu ra isa loñi. Ta nacuiso maa ra nuñi yo na coo. Tu nuña yo, jacoto yo jama cucutu yo itu ra.

Na̱tyihi nuu preguntas ihya tsihin tsa caahán vaha:  

 

 1. ¿Dónde está la milpa de Lino?

 

2. ¿Que quiere Lino que hagamos? 

Ja̱ndu iin tuhun ihya tsihin intuhun raya tsa iin ñi tsa cuñi tsi cahan. Ca̱hvi jihna nandɨhɨ tuhun can.  

nuñi borrego
iyo lagartija
peruu leña
nducu hay
mbee sandía
ndicoo maíz

 

Lección uvi

Cuhva cua jaha tyiñu yo tsihin tsa cuví verbo

Cuaha xaan tuhun tsa caahán vaha yo, sama tsa cuñí tsi cahán tsi, tsihin cuhva ndusu tsa cua cahan yo itsi. Inducu ñi tsi nyaá tsi maa tyin tsihin ndusu tsa cua nacahan yo itsi a sucun a ninu ndusu can, ican cuví nu cua nasama tsa cuñí tsi cahán tsi. Cuaha ñi tsaha tan tandɨhɨ maa tuhun tsa nyaá jihna o tsa nyaá tsinu uvi cua catyi tuhun maa tsi naa cuví tsa cuñí tsi catyí tuhun can.  Maa tyin yɨhɨ tsaha ña cua cutuñi iñi yo cuhva jahá tyiñu tsa cuví verbo can yacan cuenda cua tyaa yo tsa cuví acento ( ꞌ ) o intuhun raya ( _ ) xuu tsa cuví letra can. Tsa cua tyaa yo intuhun acento jiñi silaba tsa nyaá nda nu ndɨhɨ intuhun tuhun, cuñí tsi catyí tsi tyin tsa ndi cuví, cuví tuhun can. Tatun cua tyaa yo intuhun raya xuu silaba tsa nyaá nda nu ndɨhɨ intuhun tuhun, cuñí tsi catyí tsi tyin tsa tsa yaha cuvi̱, cuví tuhun can. 

Ihya nyaá iin cuhva:

Tsa ndi cuví

Jatá ña Ella está comprando Jata̱ ña Ella Compro̱
Cuñí ra Él quiere Cuñi̱ ra Él quiso
Iyó  Hay Tsicoo̱ Hubo
Cayú Se está quemando Cayu̱ Se quemó
Icá ndo Hacen Ica̱ ndo Hicieron

Ca̱hvi tuhun caahán ihya tan cua jaha vaha un cuenda cuhva nyaá tsi

Cuñí ña jata ña suvi

Jatá ña suvi vityin tyin iyó.

Lección Uñi

L etra h tsa cuahan mahñu vocal

Letra h tsa tsityiñú yo tsihin tsa caahán vaha ña inducu cuví tsi tsihin letra h tsa tsityiñú yo tsihin sahan. Mahñu vocal tsityiñú itsi tan tyehen cuví cahán yo itsi, iin cuhva:

bueno vaha
hijo sehe
plato coho
mucho cuaha

Cua nyehe yo cuhva jahá tyiñu tuhun tsa cuahan h tsihin, tan tuhun tsa nduve h cuahan tsihin.

soho oído vehe casa cuaha mucho
soo cáscara vee pesado cuaa ciego

Ca̱hvi tsa nyaá ihya:

Nacuiso̱ ra Litu ndoho cayu icu, ta ndu ii̱n yuvehe ra. Ta loñi cua nducu ra yoo cua sama vehe ra. Cuñí ra numi ñi quita vehe ra ta coo ñi vico nu cua tindaha ra Lanu sehe ra cuenda ley ta nuu jutu. Ta yaha̱ vico ta cua coo ra vehe javaha̱ jutu ra.

Na̱tyihi tsa tsicá tuhun tsi tsii un ihya, tsihin tsa caahán vaha

1. ¿Cuándo hará Lito la casa, y para quién será?

2. ¿Adónde va a vivir Lano después de su casamiento?

Share